Γιαννούτσου Δώρα, Εργοθεραπεύτρια SI
Τι είναι παιχνίδι και γιατί είναι σημαντικό;
Ως παιχνίδι μπορούμε να ορίσουμε κάθε αυθόρμητη ή οργανωμένη δραστηριότητα που παρέχει χαρά, διασκέδαση ή ψυχαγωγία. Το παιχνίδι αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δραστηριότητες καθημερινής ζωής των παιδιών αφενός γιατί μέσα από αυτό μαθαίνουν και αφετέρου καταλαμβάνει όλο τον ελεύθερο χρόνο τους. Ακόμη, το παιχνίδι είναι σημαντικό επειδή διευκολύνει θετικά την ανάπτυξη και την εξέλιξη του παιδιού. Η σωματική υγεία, η κοινωνικο-συναισθηματική ευεξία και η θετική ψυχική υγεία προωθούνται μέσα από το παιχνίδι. Όταν τα παιδιά παίζουν, βιώνουν νέες εμπειρίες επίλυσης προβλημάτων και αναπτύσσουν τις απαιτούμενες δεξιότητες που τους επιτρέπουν να εξελιχθούν σε υγιείς ενήλικες. Τα τρέχοντα ερευνητικά δεδομένα αποδεικνύουν πως τα παιδιά που συμμετέχουν σε δραστηριότητες παιχνιδιού συχνά αναπτύσσονται γρήγορα, έχουν υψηλότερες επιδόσεις στο σχολείο και αναπτύσσουν υγιείς συνήθειες ως ενήλικες. Συγκριτική έρευνα 11.000 παιδιών έδειξε πως τα παιδιά που συμμετείχαν σε δραστηριότητες παιχνιδιού για τουλάχιστον 15 λεπτά κάθε μέρα, συμπεριφέρονται καλύτερα στην τάξη και μάθαιναν πιο γρήγορα σε σχέση με τα παιδιά που δεν έπαιζαν. Χρησιμοποιώντας της καθημερινές ρουτίνες και δραστηριότητες ενθαρρύνονται η χαρά και η ευτυχία μέσα από τις δραστηριότητες παιχνιδιού αφού δίνουν την ευκαιρία στο παιδί αφενός να παίξει και αφετέρου να ενισχύσει την προσωπική του υγεία και ευεξία.
Πως οι οικογένειες μπορούν μέσω της ανάπτυξης των δεξιοτήτων παιχνιδιού να προάγουν την υγεία και την ευεξία;
Παιδική ηλικία
Το παιχνίδι διδάσκει στα βρέφη, στα νήπια και στα παιδιά προσχολικής ηλικίας πώς να διαχειρίζονται το σώμα τους καθώς και την επίδραση που έχουν οι πράξεις τους στο περιβάλλον. Το παιχνίδι προωθεί την ανάπτυξη και την εξέλιξη του παιδιού μέσω της κίνησης και της εξερεύνησης. Επιπρόσθετα, τα μέλη τα οικογένειας αποτελούν τους πρώτους συμπαίκτες του παιδιού. Πιο συγκεκριμένα:
- Κατά τη διάρκεια των πρώτων μηνών, τα βρέφη απολαμβάνουν τα πολύχρωμα παιχνίδια, τις κουδουνίστρες, το φωνητικό παιχνίδι όπως η ομιλία και το τραγούδι, καθώς και τα παιχνίδια που απαιτούν την κίνηση των χεριών και των ποδιών τους. Έτσι, χρησιμοποιώντας τα παραπάνω μπορείτε να παίξετε με το μωρό σας καθώς αυτό είναι ξαπλωμένο με την πλάτη ή την κοιλιά ή είναι γυρισμένο στο πλάι ή όταν το έχετε στην αγκαλιά σας.
- Όταν τα μωρά μαθαίνουν να αγκαλιάζουν, να πιάνουν και να κάθονται μόνο τους, απολαμβάνουν τα παιχνίδια μπροστά στον καθρέφτη, τις μπάλες όπως και παιχνίδια που απαιτούν ζούληγμα, στοίβαγμα και σπρώξιμο. Ακόμη, τα παιδιά αυτής της ηλικίας είναι ικανά να αλληλεπιδράσουν με παιχνίδια που εμπεριέχουν μουσική και βιβλία. Εναλλακτικά, τα παιχνίδια κατά τη διάρκεια του μπάνιου, προσφέρουν στο παιδί ευχαρίστηση και κάνουν την διαδικασία του μπάνιου ευχάριστη και ταυτόχρονα προσιτή.
- Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται για την επιλογή των παιχνιδιών. Επειδή τα μωρά μαθαίνουν και διασκεδάζουν με το να βάζουν τα παιχνίδια τους στο στόμα, θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι για την καταλληλότητα των παιχνιδιών αυτών (π.χ. να μην διαθέτουν μικρά κομμάτια).
- Καθώς τα παιδιά μαθαίνουν να περπατάνε και να τρέχουν, διασκεδάζουν με το κυνηγητό, το κρυφτό, την αναρρίχηση και με το να τραβάνε διάφορα παιχνίδια τα οποία δεν είναι εύκολο να χειριστούν.
- Τα νήπια αναπτύσσουν δεξιότητες λεπτής κινητικότητας όταν ρίχνουν παιχνίδια σε σχισμές (π.χ. πλαστικά νομίσματα σε κουμπαρά) και όταν προσπαθούν να γράψουν χρησιμοποιώντας μαρκαδόρους. Επίσης, χαίρονται όταν παίζουν με βιβλία και με παιχνίδια που βγάζουν ήχο. Ακόμη, σε αυτή την ηλικία ξεκινούν τα παιχνίδια μίμησης (π.χ. χρησιμοποιούν ένα παιχνίδι ως τηλέφωνο ή ως σφυρί).
- Τα παιχνίδια μίμησης και προσποίησης κατά τη διάρκεια της προσχολικής ηλικίας προσφέρουν χαρά στα παιδιά και συνήθως πραγματοποιούνται με την αλλαγή ρούχων στις κούκλες, τις γαντόκουκλες (κουκλοθέατρο), τα αυτοκινητάκια και τα τρενάκια. Ακόμη, τα κατασκευαστικά παιχνίδια όπως τα πάζλ και οι πύργοι αφενός προσφέρουν ευχαρίστηση στα παιδιά και αφετέρου βελτιώνουν τις δεξιότητες που σχετίζονται με τον συντονισμό. Επίσης, τα παιδιά απολαμβάνουν τα παιχνίδια στην παιδική χαρά και τα παιχνίδια ιππασίας. Επιπρόσθετα, επιλέγουν να παίξουν και με παιχνίδια με διαφορετικές υφές όπως με την άμμο και τις δακτυλομπογιές. Τα παιχνίδια της προσχολικής ηλικίας δίνουν στα παιδιά την ευκαιρία να εμπλακούν με τους συνομηλίκους τους και όχι μόνο καθώς και να αναπτύξουν τις απαιτούμενες δεξιότητες επικοινωνίας.
Δημοτικό σχολείο
Η ηλικία του δημοτικού σχολείου είναι πολύ σημαντική όσον αφορά τα παιχνίδια κανόνων και το παιχνίδια συνεργασίας όπως τα αθλήματα. Οι κινητικές δεξιότητες αναπτύσσονται σε μεγάλο βαθμό. Ο συντονισμός τους επιτυγχάνεται και το ενδιαφέρον για την ανάπτυξη των χόμπι είναι αυξημένο. Το παιχνίδι σε αυτή την ηλικία αποτελεί το κύριο μέσο της ανάπτυξης των φιλικών σχέσεων και της εξερεύνησης της μοναδικής προσωπικότητας κάθε παιδιού. Ακόμη, η ισορροπία ανάμεσα στο δομημένο παιχνίδι (ομαδικά παιχνίδια ή αθλήματα) και στο ημιδομημένο παιχνίδι (π.χ. το παιχνίδι της παιδικής χαράς) δίνει ευκαιρίες τόσο για ενεργό όσο και δημιουργικό παιχνίδι.
Χρησιμοποιώντας τις παρακάτω ιδέες, μπορείτε εύκολα και απλά να αναπτύξετε τόσο τις δεξιότητες παιχνιδιού όσο και τη δημιουργικότητα των παιδιών σας:
- Παίξτε επιτραπέζια παιχνίδια και εμπλακείτε σε αθλητικές δραστηριότητες (π.χ. ποδόσφαιρό) μαζί με τα παιδία σας. Έτσι, τα παιδιά σας θα μάθουν να ακολουθούν κανόνες.
- Έχετε σε εμφανές σημείο υλικά χειροτεχνίας έτσι ώστε να εξάψετε το ενδιαφέρον του παιδιού. Ταυτόχρονα ενισχύεται και την δημιουργικότητα του.
- Δώστε ευκαιρίες για εξωσχολικές δραστηριότητες στις οποίες τα παιδιά συμμετέχουν τόσο σε σωματική όσο και δημιουργική εξερεύνηση (π.χ. αθλητικές ομάδες ή καλλιτεχνικές ομάδες).
- Προωθήστε τα δομημένα και τα ημιδομημένα παιχνίδια (π.χ. συμμετοχή σε κάποια σχολική ομάδα ή το παιχνίδι με τα παιδιά της ίδιας γειτονιάς).
- Προτείνετε στο σχολείο να εντάξουν στο πρόγραμμα τους τα διαλλείματα κατά τη διάρκεια των δύσκολων μαθημάτων ως απαραίτητο μέρος του μαθήματος. Η κινητική δραστηριότητα μπορεί να ενισχύσει τόσο τη μάθηση όσο και την θετική συμπεριφορά.
- Όπως ακριβώς και στα διαλείμματα, έτσι και το κινητικό παιχνίδι πριν από την ενασχόληση με την προετοιμασία των εργασιών του σχολείου, μπορούν να προετοιμάσουν το παιδί σας για μάθηση!
- Μην ξεχνάτε πως οι δραστηριότητες παιχνιδιού πρέπει να χαρακτηρίζονται από χαρά! Εάν ξεχάσετε αυτόν τον παράγοντα, τότε το παιχνίδι, δεν είναι πια παιχνίδι.
Γυμνάσιο
Τα πρώτα χρόνια της εφηβείας χαρακτηρίζονται από την ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων. Οι κοινωνικές σχέσεις αποτελούν το «παιχνίδι» των εφήβων. Οι έφηβοι διασκεδάζουν κάνοντας παρέα με τους συνομήλικούς τους, ακούγοντας μουσική, συζητώντας ή κάνοντας βόλτες. Ο χρόνος που ξοδεύουν με τους φίλους, τους επιτρέπουν να αναπτύξουν κοινωνικές, κινητικές και ψυχικές δεξιότητες. Ακόμη τους επιτρέπει να καταλάβουν τον εαυτό τους και να δοκιμάσουν νέες δεξιότητες σε διαφορετικά περιβάλλοντα χωρίς τη γονική επίβλεψη. Όλα τα παραπάνω, δίνουν την ευκαιρία στους εφήβους να αναπτύξουν την αίσθηση της ευεξίας. Επιπρόσθετα, οι έφηβοι είναι δυνατόν να συμμετέχουν σε εξωσχολικές δραστηριότητες όπως το θέατρο, τη μουσική, την τέχνη, τα αθλήματα, αλλά και σε εθελοντική ή αμειβόμενη εργασία.
Ως γονείς μπορείτε:
- Να ενθαρρύνεται το παιδί σας έτσι ώστε να συμμετέχει σε σχολικές ομάδες και σε εξωσχολικές δραστηριότητες.
- Να εμπλακείτε σε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου μαζί το έφηβο παιδί σας όπως το τένις ή το ποδήλατο, δραστηριότητες που φέρνουν κοντά τα μέλη της οικογένειας και δίνουν ευκαιρίες επικοινωνίας.
- Να ενημερωθείτε για τα ενδιαφέροντα των παιδιών σας σχετικά με τον κινηματογράφο ή την μουσική έτσι ώστε να συζητήσετε πάνω σε αυτά.
- Σκεφτείτε τις δικές σας συνήθειες και ρουτίνες της καθημερινότητας σας και αν αυτά περιλαμβάνουν σωματικές δραστηριότητες έτσι ώστε να προωθούν μια ισορροπημένη καθημερινότητα δουλείας και παιχνιδιού. Να θυμάστε πως αποτελείται πρότυπο για τα παιδιά σας.
Λύκειο και ενήλικη ζωή
Το παιχνίδι κατά τη διάρκεια του λυκείου προωθεί τη συνεργασία και την ομαδική αλληλεπίδραση. Μέσα από το παιχνίδι, οι μεγαλύτεροι έφηβοι είναι ικανοί να γνωρίζουν καλύτερα τον εαυτό τους και να εντοπίσουν τους κύριους τομείς των ενδιαφερόντων τους. Η πίεση που ασκείται τόσο στο σχολικό όσο και στο κοινωνικό περιβάλλον αφενός δημιουργούν άγχος, αφετέρου δίνουν την αίσθηση του «ανήκειν» και δίνουν την ευκαιρία στους εφήβους να αλλάξουν τους στόχους τους. Ως γονείς είναι σημαντικό να ενθαρρύνεται τα παιδιά σας έτσι ώστε να διατηρήσουν την απαιτούμενη για την ηλικία ισορροπία μεταξύ των σχολικών υποχρεώσεων τους και του ελεύθερου χρόνου. Η ισορροπία των δραστηριοτήτων καθημερινής ζωής προωθεί την υγιή ψυχική και σωματική ανάπτυξη του εφήβου.
- Ενθαρρύνετε τους εφήβους έτσι ώστε να περνούν συγκεκριμένο χρόνο μπροστά στην οθόνη (όπως τον ηλεκτρονικό υπολογιστή, την τηλεόραση κ.λπ.). Η ενασχόληση με κινητικές δραστηριότητες βοηθούν τα παιδιά να διαχειριστούν προβλήματα όπως η παχυσαρκία και η κατάθλιψη.
- Εντοπίστε ποιες δραστηριότητες ελευθέρου χρόνου ταιριάζουν με τα ενδιαφέροντα και τις δεξιότητες του παιδιού σας. Αναλογιστείτε την προσωπικότητα του παιδιού σας, τις σωματικές δεξιότητες και τα ενδιαφέροντα. Οι σωματικές δραστηριότητες για παράδειγμα μπορεί να μην ενδιαφέρουν το παιδί σας και να προτιμά τις θεατρικές ομάδες οι οποίες απαιτούν λεκτικές και άλλες γνωστικές δεξιότητες.
- Όλες οι ηλικιακές ομάδες απαιτούν υγιεινά και ισορροπημένα γεύματα ως «καύσιμα» για την συμμετοχή στις διάφορες δραστηριότητες.
- Προκειμένου να αποφευχθούν οι τραυματισμοί, να είστε προσεκτικοί με τη ορθή διατήρηση του κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού όπως τα κράνη. Ακόμη, πριν και μετά από κάθε έντονη δραστηριότητα απαιτούνται διατάσεις.
- Το χαμηλό κόστος και οι εύκολα προσβάσιμες δραστηριότητες όπως το μπάσκετ προσφέρουν ισόβια ανάπτυξη μέσω των ομάδων και του ψυχαγωγικού χαρακτήρα.
Το παιχνίδι βοηθά στην ανάπτυξη του οπτικοκινητικού συντονισμού και της δύναμης όπως επίσης της δημιουργικότητας και των κοινωνικών δεξιοτήτων. Το παιχνίδι επίσης βοηθά στην ανάπτυξη της ευεξίας και αυξάνει τις ικανότητες του παιδιού που σχετίζονται με την εξερεύνηση, την επίλυση προβλημάτων και την δημιουργικότητα. Οι Εργοθεραπευτές αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του φορέα παροχής υγειονομικής περίθαλψης και είναι σε θέση να εκτιμήσουν τις δραστηριότητες παιχνιδιού στο οικογενειακό, το σχολικό και το κοινωνικό περιβάλλον. Ακόμη, ασχολούνται με εκείνους τους τομείς δραστηριοτήτων που προάγουν την υγεία, την ανάπτυξη και την εξέλιξη. Κατέχουν δεξιότητες παρατήρησης, εντοπισμού και ανάπτυξης του παιχνιδιού του εκάστοτε παιδιού. Επίσης, ασχολούνται με την ανάπτυξη υγιών συνηθειών τόσο των παιδιών όσο και των οικογενειών τους έτσι ώστε ολοκληρωθεί επιτυχώς ανάπτυξη του παιδιού προς την ενήλικη ζωή.
Οι Εργοθεραπευτές εκπαιδεύουν τα βρέφη, τα παιδιά και τους ενήλικές σε δραστηριότητες καθημερινής ζωής που οι ίδιοι επιθυμούν, έτσι ώστε να ζουν τη ζωή τους ανεξάρτητοι στον καλύτερο δυνατό βαθμό.
Βιβλιογραφική Αναφορά:
The American Occupational Therapy Association, (2011). TIPS for living life to the fullest, “Building play skills for healthy children & families. www.aota.org
