Γιαννούτσου Θεοδώρα, Εργοθεραπεύτρια SI

Τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα στους τομείς Δραστηριοτήτων Καθημερινής Ζωής όπως η κοινωνική συμμετοχή, η εκπαίδευση, το παιχνίδι, ο ύπνος, το μπάνιο, η περιποίηση εαυτού, η χρήση της τουαλέτας, η ένδυση – απόδυση καθώς και η σίτιση. Στη συνέχεια περιγράφονται τα προβλήματα που εντοπίζονται στους τομείς που προαναφέρθηκαν.

Η κοινωνική συμμετοχή αποτελεί τον πρωταρχικό τομέα εκδήλωσης διαταραχών σε παιδιά με αυτισμό. Συχνά τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή αντιμετωπίζουν δυσκολίες με την μίμηση, με τις επικοινωνιακές δεξιότητες, την ανταλλαγή ενδιαφερόντων με τους συνομηλίκους τους, με το παιχνίδι προσποίησης και τον ιδεασμό. Επομένως, τα περισσότερα παιδιά με αυτισμό είναι δύσκολο να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις δεδομένου ότι οι κοινωνικο-γνωστικές και οι λεκτικές δεξιότητες επηρεάζουν την ικανότητα τους να διαμορφώνουν και να διατηρούν φιλίες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών με αυτιστική διαταραχή δεν είναι δυνατό να κατηγοριοποιηθούν, καθώς προκύπτουν από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων. Παρόλα αυτά, είναι δυνατό να δημιουργηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα μέσα στα οποία το κάθε παιδί, ανάλογα με τις δυσκολίες του, να μπορέσει να αναπτύξει τις απαιτούμενες δεξιότητες και να αυτονομηθεί. Η πλήρης συμμετοχή στις σχολικές εργασίες, η συμμετοχή μέσα στην τάξη και σε κοινωνικές δραστηριότητες για κάποια παιδιά ενδέχεται να είναι απαραίτητη όπως και η αλληλεπίδραση με το σχολικό περιβάλλον. Ακόμη, κάποια παιδιά με αυτιστική διαταραχή (συνήθως τα παιδιά με μέσο ή ανώτερο νοητικό επίπεδο) είναι ικανά να ενταχθούν πλήρως σε τάξεις σχολείων γενικής εκπαίδευσης, κάποια άλλα λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών με αυτισμό μπορεί να τοποθετηθούν σε ειδικά κέντρα τα οποία είναι σχεδιασμένα για τις ειδικές εκπαιδευτικές τους ανάγκες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Το παιχνίδι των παιδιών με αυτισμό εμφανίζεται άτυπο. Η ασυνήθιστη χρήση αντικειμένων ενδέχεται να περιλαμβάνει ασυνήθιστη οπτική εξερεύνηση, ενασχόληση με συγκεκριμένα αντικείμενα, περιορισμένη ευελιξία και δημιουργικότητα στη χρήση των αντικειμένων καθώς και επαναλαμβανόμενη χρήση αυτών. Πολλές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε παιδιά με αυτισμό, επιβεβαιώνουν την εμπλοκή τους αφενός σε εξερευνητικό-αισθητηριακό παιχνίδι αφετέρου περισσότερο διερευνητικό και αισθητικοκινητικό παιχνίδι σε σχέση μετά παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Επιπρόσθετα, τα παιδιά με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, προσεγγίζουν διαφορετικά το ελεύθερο παιχνίδι, το οποίο μπορεί να παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά του διερευνητικού παιχνιδιού. Επίσης, συχνά επιλέγουν το ατομικό αισθητικοκινητικό καθώς και το λειτουργικό παιχνίδι το οποίο παρατηρείται συχνά σε παιδία τυπικής ανάπτυξης σε παρόμοια μορφή. Οι διαφορές σε αυτές τις δύο ομάδες παιδιών, εντοπίζονται στην ποιότητα καθώς και τη διάρκεια του παιχνιδιού (Miller-Kuhaneck, 2015).

Τα παιδιά με αυτισμό τείνουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και στον τομέα του ύπνου καθώς αδυνατούν να αποκοιμηθούν και όταν το καταφέρνουν ξυπνούν νωρίς καθώς δεν μπορούν να παραμείνουν κοιμισμένα. Οι δυσκολίες που σχετίζονται με τον ύπνο είτε με είτε χωρίς το βραδινό ξύπνημα, συχνά σχετίζονται με προβλήματα στις ρουτίνες ύπνου, οι οποίες είναι δύσκολο να αναπτυχθούν κάτω από αυτές τις συνθήκες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Το μπάνιο ως δραστηριότητα καθημερινής ζωής, απαιτεί για την ομαλή ολοκλήρωσή της, ανεκτικότητα στις μεταβολές της θερμοκρασίες του νερού καθώς και στα απτικά ερεθίσματα που λαμβάνουμε από αυτό από την ροή του στο δέρμα. Επιπρόσθετα, η ανεκτικότητα στις μυρωδιές του σαμπουάν και των σαπουνιών που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του μπάνιου και η ανοχή στη χρήση της πετσέτας και του μπουρνουζιού επιδρούν καταλυτικά στην επιτυχημένη συμμετοχή ενός παιδιού με αυτισμό (Miller-Kuhaneck, 2015).

Η περιποίηση εαυτού και τα έργα της προσωπικής υγιεινής αποτελούν τομείς δραστηριοτήτων που πλήττονται καθώς η συμμετοχή σε αυτούς απαιτεί εκτέλεση συγκεκριμένων προτύπων. Το πλύσιμο των δοντιών, το κόψιμο των νυχιών, το πλύσιμο του προσώπου και των μαλλιών, καθώς και το κόψιμο των μαλλιών αποτελούν, σύμφωνα με το Αισθητηριακό προφίλ (Sensory Profile), τμήματα τα οποία επηρεάζονται από την απτική ευαισθησία και συχνά αναφέρονται ως τομείς τους οποίους τα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν με αμυντικότητα (LaVesser & Hilton, 2010).

Η χρήση της τουαλέτας απαιτεί με τη σειρά της ανοχή σε ερεθίσματα απτικά και ακουστικά όπως το σκούπισμα με το χαρτί της τουαλέτας, τον ήχο του νερού από το καζανάκι καθώς αυτό γεμίζει ή αδειάζει (Miller-Kuhaneck, 2015). Τα παιδιά με αυτισμό συχνά στον τομέα της τουαλέτας αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω αισθητηριακών διαταραχών (LaVesser & Hilton, 2010).

Η ένδυση και η απόδυση ως δραστηριότητες καθημερινής ζωής απαιτούν ανεκτικότητα στις υφές των υφασμάτων, στις άκρες των υφασμάτων των μανικιών που τρίβονται στο δέρμα, την αίσθηση των ελαστικών ζωνών και την τριβή των ετικετών από τα ρούχα π.χ. στην ραχιαία επιφάνεια του λαιμού (Miller-Kuhaneck, 2015).

Οι δυσκολίες στον τομέα της σίτισης οφείλονται: α) σε στοματοκινητικά ελλείμματα, β) σε διαταραχές της λεπτής κινητικότητας και γ) σε διαταραχές της συμπεριφοράς.

Τα στοματοκινητικά ελλείμματα που παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτισμό ενδέχεται να δημιουργήσουν δυσκολίες στη χρήση του κυπέλλου και στο καλαμάκι καθώς επίσης στη διαχείριση των φαγητών και των τροφών μέσα στο στόμα. Από την άλλη πλευρά, οι δυσκολίες που αφορούν τη λεπτή κινητικότητα αφορούν στη διαχείριση των σκευών ή στις συσκευασίες τροφίμων. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθούν παιδιά που είτε επιλέγουν πεισματικά συγκεκριμένα σκεύη είτε χρησιμοποιούν τα δάκτυλα τους για να τραφούν και όχι τα κατάλληλα σκεύη διότι όταν χρησιμοποιούν σκεύη φαγητού γίνονται εμφανή τα κινητικά ελλείμματα τους. Ακόμη, η σχέση των παιδιών με το φαγητό επηρεάζεται από τις διαταραχές όσφρησης και γεύσης, οι οποίες μπορεί να οδηγούν στην αποδοχή μιας και μόνο περιορισμένης ομάδας τροφίμων. Ερευνητικά δεδομένα ενισχύουν την άποψη ότι οι διαταραχές αυτού του τύπου οδηγούν κάποια παιδιά με αυτιστική διαταραχή στην επιλογή συγκεκριμένων τροφικών ομάδων (LaVesser & Hilton, 2010).

Επιπλέον, οι διαταραχές σίτισης που αναφέρονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και που σχετίζονται με τη συμπεριφορά του παιδιού με αυτιστική διαταραχή η οποία κατά συνέπεια επηρεάζει τη σίτιση, αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα (Keen, 2008).

Διαταραχές σίτισης σχετιζόμενες με τη συμπεριφορά
Α. Ανορεξία, κανονική διατροφή, μικρές ποσότητες.
Β. Μικρό εύρος τροφών.
Γ. Οξύ επεισόδιο κατά τη διάρκεια της σίτισης.
Δ. Αποφυγή τροφής, λειτουργική δυσφαγία, εμετός.
Ε. Λήψη μόνο πολτοποιημένης ή ημιστερεάς τροφής. Μεγάλο εύρος τροφών σε είδος/κατηγορία.
ΣΤ. Περιορισμένος αριθμός/ειδών φαγητών, ισχυρές προτιμήσεις σε παρουσίαση και προετοιμασία.
Ζ. Μικρό εύρος φαγητού, άρνηση φαγητού, ακραίος φόβος.
Προσαρμοσμένο από: Keen, D.V. (2008). ‘Childhood autism, feeding problems and failure to thrive in early infancy’, European Child & Adolescence Psychiatry, 17 (4). Steinkopff Verlag, 209-216.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

LaVesser, P. & Hilton, L.C. (2010). Self-care skills for children with an Autism Spectrum Disorder. In M. Miller-Kuhaneck & R. Walting (Eds), Autism, A Comprehensive Occupational Therapy Approach, (3th ed.). United States of America: American Occupational Therapy Association, 427-466.

Keen, D.V. (2008). ‘Childhood autism, feeding problems and failure to thrive in early infancy’, European Child & Adolescence Psychiatry, 17 (4). Steinkopff Verlag, 209-216.

Miller-Kuhaneck H. (2015). Autism Spectrum Disorder. In J. Case-Smith, & J.C. O’ Brien (Εds), Occupational Therapy for Children and Adolescents, (7th ed.). Missouri: Mosby Elsevier, 766-792.

Γιαννούτσου Θεοδώρα, Εργοθεραπεύτρια SI

Οι παράγοντες που συμβάλλουν στις διαταραχές σίτισης, στο τάισμα ή/και στην κατάποση, μπορεί να οφείλονται σε ιατρικούς, στοματικούς, αισθητικοκινητικούς και συμπεριφορικούς ή σε συνδυασμό αυτών.

Τα προβλήματα σίτισης παρόλο που συνήθως εξετάζονται χωριστά ανάλογα με την αιτία η οποία τα προκαλεί, είναι σπάνιο να οφείλονται σε μία και μόνο αιτία και συνήθως τα αποτελέσματα αυτών των προβλημάτων επηρεάζουν πολλούς τομείς. Για παράδειγμα, στα παιδιά με σοβαρά προβλήματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης παρατηρείται γενική καθυστέρηση στις κινητικές δεξιότητες του στόματος (Schubeth, Amirault & Case-Smith, 2010).
Οι ιατρικές καταστάσεις που επηρεάζουν την ομαλή λειτουργία της σίτισης και ασκούν επιρροή στην προθυμία του παιδιού να συμμετέχει σε δραστηριότητες φαγητού, συνήθως εντοπίζονται σε παιδιά με Εγκεφαλική Παράλυση, με δομικές ανωμαλίες στόματος, καθώς και σε γαστροοισοφαγικά προβλήματα. Ορισμένες από τις πιο κοινές διαγνωστικές κατηγορίες σχετίζονται με τις δυσλειτουργίες σίτισης συμπεριλαμβανομένων της προωρότητας, των μυοσκελετικών ανωμαλιών καθώς και των ανατομικών δυσπλασιών όπως το λαγόχειλο, οι τραχειοτομίες και τα προβλήματα όρασης (Schubeth et al., 2010).

Οι στοματικοί, οι συμπεριφορικοί καθώς και οι αισθητικοκινητικοί παράγοντες που μπορεί να ενοχοποιηθούν για τις διαταραχές σίτισης είναι: α) οι αλλεργίες σε κάποιες τροφές ή ομάδες τροφών όπως η γλουτένη που περιέχεται στο σιτάρι, το κριθάρι και τη σίκαλη κ.α., β) οι διαταραχές συμπεριφοράς οι οποίες οφείλονται σε παράγοντες όπως η ανησυχία, η υπερευαισθησία, η συναισθηματική ακαμψία ή η ανάγκη για ρουτίνα ή η απορύθμιση συμπεριφοράς και γ) οι αισθητηριακοί παράγοντες οι οποίοι είτε μειώνουν τη λειτουργικότητα του παιδιού είτε καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία μεταξύ του παιδιού και του περιβάλλοντός του. Τα αισθητηριακά συστήματα – αιθουσαίο, απτικό, ιδιοδεκτικό – είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους και δημιουργούν διασυνδέσεις με άλλα συστήματα του εγκεφάλου όσο προχωρά η ανάπτυξη τους. Αυτού του είδους η αλληλεπίδραση οργανώνει τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα που δέχεται ο εγκέφαλος έτσι ώστε να μπορεί το παιδί να αλληλεπιδρά επιτυχώς με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Σε ορισμένες περιπτώσεις όμως, παρατηρείται διαταραγμένη λειτουργία των αισθητηριακών συστημάτων η οποία επηρεάζει εκτός των άλλων και τον τομέα της σίτισης (Sensory Integration International; Schubeth et al., 2010; Korth & Rendell, 2015).

1. Αλλάξτε την οδοντόκρεμα που χρησιμοποιεί το παιδί σας!

Αυτή η επιλογή θα σας δώσει το πλεονέκτημα της νέας γεύσης. Ακόμη, η επιλογή μιας νέας οδοντόκρεμας η οποία ταυτόχρονα ανήκει σε διαφορετική εταιρία ενδεχομένως να έχει διαφορετική υφή (ίσως πιο αμμώδης). Επιπρόσθετα, επιλέγοντας μια νέα οδοντόβουρτσα μπορείτε να πετύχετε είτε μεγαλύτερη πίεση (εάν είναι σκληρή η οδοντόβουρτσα) είτε διαφορετική υφή μέσα στο στόμα.

2. Κάντε μαλάξεις στα ούλα του παιδιού σας!

Χρησιμοποιώντας τα δάκτυλά σας, μπορείτε να κάνετε μασάζ στα ούλα του παιδιού σας. Τα αισθητηριακά ερεθίσματα που θα προκληθούν μέσα στο στόμα του παιδιού είναι αποδεκτά αφενός βοηθούν στην αισθητηριακή απευαισθητοποίηση της περιοχής και αφετέρου στην αποδοχή των ποικίλων υφών που θα εισάγετε.

3. Χρησιμοποιήστε συσκευές με δόνηση!

Κατά τη διάρκεια του φαγητού έχετε τη δυνατότητα να χρησιμοποιήσετε συσκευές με δόνηση. Αυτού του είδους τα εργαλεία διαθέτουν επιφάνειες με διαφορετικές υφές, οι οποίες βοηθούν στην απευαισθητοποίηση της περιοχής τους στόματος κυρίως όταν πρόκειται για στοματική ευαισθησία.

4. Τροποποιήστε τις τροφές που δέχεται το παιδί σας!

Οι τροποποιήσεις στις τροφές που ήδη αποδέχεται το παιδί σας, αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο στα χέρια σας. Για παράδειγμα, εάν του/της αρέσουν τα μπισκότα βάλτε επάνω λίγη μαρμελάδα ή οποιοδήποτε άλλο σκεύασμα επιθυμείται. Η ποσότητα της μαρμελάδας που θα τοποθετήσετε θα πρέπει αν είναι πολύ μικρή και να μη ξεπερνά το ¼ της ποσότητας ενός μικρού κουταλιού (κουτάλι του τσαγιού). Ακόμη, αυτή η πρακτική μπορεί να σας επιτρέψει την σταδιακή εισαγωγή μιας νέας γεύσης ή/και υφής. Η σταδιακή εισαγωγή της νέας γεύσης ή/και υφής είναι απαραίτητο να γίνει σε συνδυασμό με μια τροφή που αγαπά το παιδί, επομένως θα την αποδεχτεί ευκολότερα. Εάν η βάση της τροφής που θα εισάγετε είναι νέα, τότε η εισαγωγή θα είναι πιο δύσκολη.

Εναλλακτικά, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε νέες παραλλαγές της ήδη αποδεκτής τροφής, Για παράδειγμα, εάν το παιδί μπισκότα με γεύση σοκολάτα, μπορείτε να του δώσετε μπισκότα με γεύση φράουλα. Άλλη μία επιλογή θα ήταν να φτιάξετε μαζί τα μπισκότα που πρόκειται να φάει αντί να τα αγοράσετε.

5. Αφήστε το παιδί να παίξει με το φαγητό του!

Αυτή η πρακτική θα τα κάνει να νιώσουν άνετα με την τροφή τους, έτσι θα μπορέσετε να εισάγετε πιο εύκολα την τροφή που επιθυμείτε.

6. Χρησιμοποιήστε πιάτα με διαχωριστικό!

Με αυτή την επιλογή έχετε την δυνατότητα να εισάγετε νέες τροφές κατά την διάρκεια των γευμάτων, χωρίς όμως να υποχρεώνεται το παιδί σας να τις φάει ή να τις ακουμπήσει. Δώστε του χρόνο να τις δοκιμάσει όποτε εκείνο επιλέξει.

7. Δώστε στο παιδί σας αυτονομία!

Παίξτε με το παιδί σας δίνοντάς του την ευκαιρία να ταΐσει εσάς ή τα αδέρφια του. Εναλλακτικά, μπορεί να ταΐσει κάποιο ζώο που ενδεχομένως έχετε ή κάποιο παιχνίδι (συμβολικό παιχνίδι).

8. Ενθαρρύνεται την εξερεύνηση αντικειμένων από το στόμα!

Ενθαρρύνεται το παιδί σας να μασήσει διάφορα μασώμενα παιχνίδια (ίσως βρεφικά) των οποίων έχει ελεγχθεί η ασφάλεια.

9. Προτιμείστε τα απτικά ερεθίσματα!

Οι απτικές δραστηριότητες μας δίνουν τη δυνατότητα να εισάγουμε νέες υφές. Χρησιμοποιώντας απτικά παιχνίδια επιτυγχάνεται η αποδοχή των υφών λόγω της απευαισθητοποίησης συγκεκριμένων περιοχών του σώματος όπως τα χέρια ή οι πατούσες.

10. Συμβουλευτείτε έναν Εργοθεραπευτή!

Συμβουλευτείτε τον Εργοθεραπευτή σας έτσι ώστε οι δραστηριότητες αισθητηριακής επεξεργασίας να ενσωματωθούν τόσο στις θεραπευτικές συνεδρίες όσο και στο σπίτι.

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Korth, K. & Rendell, L., (2015). Feeding Intervention. In J. Case-Smith, & J.C. O’ Brien, (Εds), Occupational Therapy for Children and Adolescents, (7th ed.). Missouri: Mosby Elsevier, 389-415.

Sensory Integration: the concept, (1991). In A parent’s guide to understanding Sensory Integration. California: Sensory Integration International.

Schuberth, L.M., Amirault, L.M. & Case-Smith, J. (2010). Feeding Intervention. In J. Case-Smith, & J.C. O’ Brien, (Εds), Occupational Therapy for Children, (6th ed.). Missouri: Mosby Elsevier, 446-473.

http://www.arktherapeutic.com/blog/post/215