Γιαννούτσου Θεοδώρα, Εργοθεραπεύτρια SI

Τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα στους τομείς Δραστηριοτήτων Καθημερινής Ζωής όπως η κοινωνική συμμετοχή, η εκπαίδευση, το παιχνίδι, ο ύπνος, το μπάνιο, η περιποίηση εαυτού, η χρήση της τουαλέτας, η ένδυση – απόδυση καθώς και η σίτιση. Στη συνέχεια περιγράφονται τα προβλήματα που εντοπίζονται στους τομείς που προαναφέρθηκαν.

Η κοινωνική συμμετοχή αποτελεί τον πρωταρχικό τομέα εκδήλωσης διαταραχών σε παιδιά με αυτισμό. Συχνά τα παιδιά με αυτιστική διαταραχή αντιμετωπίζουν δυσκολίες με την μίμηση, με τις επικοινωνιακές δεξιότητες, την ανταλλαγή ενδιαφερόντων με τους συνομηλίκους τους, με το παιχνίδι προσποίησης και τον ιδεασμό. Επομένως, τα περισσότερα παιδιά με αυτισμό είναι δύσκολο να αναπτύξουν φιλικές σχέσεις δεδομένου ότι οι κοινωνικο-γνωστικές και οι λεκτικές δεξιότητες επηρεάζουν την ικανότητα τους να διαμορφώνουν και να διατηρούν φιλίες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Οι εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών με αυτιστική διαταραχή δεν είναι δυνατό να κατηγοριοποιηθούν, καθώς προκύπτουν από την αλληλεπίδραση πολλών παραγόντων. Παρόλα αυτά, είναι δυνατό να δημιουργηθούν εκπαιδευτικά προγράμματα μέσα στα οποία το κάθε παιδί, ανάλογα με τις δυσκολίες του, να μπορέσει να αναπτύξει τις απαιτούμενες δεξιότητες και να αυτονομηθεί. Η πλήρης συμμετοχή στις σχολικές εργασίες, η συμμετοχή μέσα στην τάξη και σε κοινωνικές δραστηριότητες για κάποια παιδιά ενδέχεται να είναι απαραίτητη όπως και η αλληλεπίδραση με το σχολικό περιβάλλον. Ακόμη, κάποια παιδιά με αυτιστική διαταραχή (συνήθως τα παιδιά με μέσο ή ανώτερο νοητικό επίπεδο) είναι ικανά να ενταχθούν πλήρως σε τάξεις σχολείων γενικής εκπαίδευσης, κάποια άλλα λαμβάνουν ειδική εκπαίδευση, ενώ το μεγαλύτερο ποσοστό των παιδιών με αυτισμό μπορεί να τοποθετηθούν σε ειδικά κέντρα τα οποία είναι σχεδιασμένα για τις ειδικές εκπαιδευτικές τους ανάγκες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Το παιχνίδι των παιδιών με αυτισμό εμφανίζεται άτυπο. Η ασυνήθιστη χρήση αντικειμένων ενδέχεται να περιλαμβάνει ασυνήθιστη οπτική εξερεύνηση, ενασχόληση με συγκεκριμένα αντικείμενα, περιορισμένη ευελιξία και δημιουργικότητα στη χρήση των αντικειμένων καθώς και επαναλαμβανόμενη χρήση αυτών. Πολλές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν σε παιδιά με αυτισμό, επιβεβαιώνουν την εμπλοκή τους αφενός σε εξερευνητικό-αισθητηριακό παιχνίδι αφετέρου περισσότερο διερευνητικό και αισθητικοκινητικό παιχνίδι σε σχέση μετά παιδιά τυπικής ανάπτυξης. Επιπρόσθετα, τα παιδιά με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, προσεγγίζουν διαφορετικά το ελεύθερο παιχνίδι, το οποίο μπορεί να παρουσιάζει ορισμένα χαρακτηριστικά του διερευνητικού παιχνιδιού. Επίσης, συχνά επιλέγουν το ατομικό αισθητικοκινητικό καθώς και το λειτουργικό παιχνίδι το οποίο παρατηρείται συχνά σε παιδία τυπικής ανάπτυξης σε παρόμοια μορφή. Οι διαφορές σε αυτές τις δύο ομάδες παιδιών, εντοπίζονται στην ποιότητα καθώς και τη διάρκεια του παιχνιδιού (Miller-Kuhaneck, 2015).

Τα παιδιά με αυτισμό τείνουν να αντιμετωπίζουν δυσκολίες και στον τομέα του ύπνου καθώς αδυνατούν να αποκοιμηθούν και όταν το καταφέρνουν ξυπνούν νωρίς καθώς δεν μπορούν να παραμείνουν κοιμισμένα. Οι δυσκολίες που σχετίζονται με τον ύπνο είτε με είτε χωρίς το βραδινό ξύπνημα, συχνά σχετίζονται με προβλήματα στις ρουτίνες ύπνου, οι οποίες είναι δύσκολο να αναπτυχθούν κάτω από αυτές τις συνθήκες (Miller-Kuhaneck, 2015).

Το μπάνιο ως δραστηριότητα καθημερινής ζωής, απαιτεί για την ομαλή ολοκλήρωσή της, ανεκτικότητα στις μεταβολές της θερμοκρασίες του νερού καθώς και στα απτικά ερεθίσματα που λαμβάνουμε από αυτό από την ροή του στο δέρμα. Επιπρόσθετα, η ανεκτικότητα στις μυρωδιές του σαμπουάν και των σαπουνιών που χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια του μπάνιου και η ανοχή στη χρήση της πετσέτας και του μπουρνουζιού επιδρούν καταλυτικά στην επιτυχημένη συμμετοχή ενός παιδιού με αυτισμό (Miller-Kuhaneck, 2015).

Η περιποίηση εαυτού και τα έργα της προσωπικής υγιεινής αποτελούν τομείς δραστηριοτήτων που πλήττονται καθώς η συμμετοχή σε αυτούς απαιτεί εκτέλεση συγκεκριμένων προτύπων. Το πλύσιμο των δοντιών, το κόψιμο των νυχιών, το πλύσιμο του προσώπου και των μαλλιών, καθώς και το κόψιμο των μαλλιών αποτελούν, σύμφωνα με το Αισθητηριακό προφίλ (Sensory Profile), τμήματα τα οποία επηρεάζονται από την απτική ευαισθησία και συχνά αναφέρονται ως τομείς τους οποίους τα παιδιά με αυτισμό αντιμετωπίζουν με αμυντικότητα (LaVesser & Hilton, 2010).

Η χρήση της τουαλέτας απαιτεί με τη σειρά της ανοχή σε ερεθίσματα απτικά και ακουστικά όπως το σκούπισμα με το χαρτί της τουαλέτας, τον ήχο του νερού από το καζανάκι καθώς αυτό γεμίζει ή αδειάζει (Miller-Kuhaneck, 2015). Τα παιδιά με αυτισμό συχνά στον τομέα της τουαλέτας αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω αισθητηριακών διαταραχών (LaVesser & Hilton, 2010).

Η ένδυση και η απόδυση ως δραστηριότητες καθημερινής ζωής απαιτούν ανεκτικότητα στις υφές των υφασμάτων, στις άκρες των υφασμάτων των μανικιών που τρίβονται στο δέρμα, την αίσθηση των ελαστικών ζωνών και την τριβή των ετικετών από τα ρούχα π.χ. στην ραχιαία επιφάνεια του λαιμού (Miller-Kuhaneck, 2015).

Οι δυσκολίες στον τομέα της σίτισης οφείλονται: α) σε στοματοκινητικά ελλείμματα, β) σε διαταραχές της λεπτής κινητικότητας και γ) σε διαταραχές της συμπεριφοράς.

Τα στοματοκινητικά ελλείμματα που παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτισμό ενδέχεται να δημιουργήσουν δυσκολίες στη χρήση του κυπέλλου και στο καλαμάκι καθώς επίσης στη διαχείριση των φαγητών και των τροφών μέσα στο στόμα. Από την άλλη πλευρά, οι δυσκολίες που αφορούν τη λεπτή κινητικότητα αφορούν στη διαχείριση των σκευών ή στις συσκευασίες τροφίμων. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθούν παιδιά που είτε επιλέγουν πεισματικά συγκεκριμένα σκεύη είτε χρησιμοποιούν τα δάκτυλα τους για να τραφούν και όχι τα κατάλληλα σκεύη διότι όταν χρησιμοποιούν σκεύη φαγητού γίνονται εμφανή τα κινητικά ελλείμματα τους. Ακόμη, η σχέση των παιδιών με το φαγητό επηρεάζεται από τις διαταραχές όσφρησης και γεύσης, οι οποίες μπορεί να οδηγούν στην αποδοχή μιας και μόνο περιορισμένης ομάδας τροφίμων. Ερευνητικά δεδομένα ενισχύουν την άποψη ότι οι διαταραχές αυτού του τύπου οδηγούν κάποια παιδιά με αυτιστική διαταραχή στην επιλογή συγκεκριμένων τροφικών ομάδων (LaVesser & Hilton, 2010).

Επιπλέον, οι διαταραχές σίτισης που αναφέρονται στις βιβλιογραφικές αναφορές και που σχετίζονται με τη συμπεριφορά του παιδιού με αυτιστική διαταραχή η οποία κατά συνέπεια επηρεάζει τη σίτιση, αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα (Keen, 2008).

Διαταραχές σίτισης σχετιζόμενες με τη συμπεριφορά
Α. Ανορεξία, κανονική διατροφή, μικρές ποσότητες.
Β. Μικρό εύρος τροφών.
Γ. Οξύ επεισόδιο κατά τη διάρκεια της σίτισης.
Δ. Αποφυγή τροφής, λειτουργική δυσφαγία, εμετός.
Ε. Λήψη μόνο πολτοποιημένης ή ημιστερεάς τροφής. Μεγάλο εύρος τροφών σε είδος/κατηγορία.
ΣΤ. Περιορισμένος αριθμός/ειδών φαγητών, ισχυρές προτιμήσεις σε παρουσίαση και προετοιμασία.
Ζ. Μικρό εύρος φαγητού, άρνηση φαγητού, ακραίος φόβος.
Προσαρμοσμένο από: Keen, D.V. (2008). ‘Childhood autism, feeding problems and failure to thrive in early infancy’, European Child & Adolescence Psychiatry, 17 (4). Steinkopff Verlag, 209-216.

Βιβλιογραφικές Αναφορές:

LaVesser, P. & Hilton, L.C. (2010). Self-care skills for children with an Autism Spectrum Disorder. In M. Miller-Kuhaneck & R. Walting (Eds), Autism, A Comprehensive Occupational Therapy Approach, (3th ed.). United States of America: American Occupational Therapy Association, 427-466.

Keen, D.V. (2008). ‘Childhood autism, feeding problems and failure to thrive in early infancy’, European Child & Adolescence Psychiatry, 17 (4). Steinkopff Verlag, 209-216.

Miller-Kuhaneck H. (2015). Autism Spectrum Disorder. In J. Case-Smith, & J.C. O’ Brien (Εds), Occupational Therapy for Children and Adolescents, (7th ed.). Missouri: Mosby Elsevier, 766-792.

Γιαννούτσου Θεοδώρα, Εργοθεραπεύτρια SI

Το πλαίσιο της Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης δημιουργήθηκε από την A. Jean Ayres, εργοθεραπεύτρια, για να εξηγήσει τις συμπεριφορές των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες που δεν μπορούσε να εξηγήσει με τις υπάρχουσες θεωρίες. Στη συνέχεια, εφαρμόστηκε και σε παιδιά με αυτισμό ή άλλες διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές, νοητική υστέρηση, προβλήματα συντονισμού των κινήσεων αλλά και σε προβλήματα συμπεριφοράς. Η θεωρία του πλαισίου ορίζει την αισθητηριακή ολοκλήρωση ως μια νευρολογική διαδικασία μέσω της οποίας ο εγκέφαλος οργανώνει τις αισθήσεις από το περιβάλλον και από το σώμα προκειμένου να είναι ικανό το άτομο να αλληλεπιδρά με το περιβάλλον (Μοροζίνη, 2014). Επιπρόσθετα, η θεωρία του πλαισίου της αισθητηριακής ολοκλήρωσης αναφέρει ότι η ικανοποιητική επεξεργασία και ολοκλήρωση των αισθητηριακών πληροφοριών έχει ως αποτέλεσμα, την εμφάνιση προσαρμοστικών συμπεριφορών οι οποίες αποτελούν ένα σύνολο σκόπιμων συμπεριφορών που καθιστούν ικανά τα άτομα να ανταποκρίνονται κατάλληλα στις προκλήσεις του περιβάλλοντος (Fisher & Murray,1991). Η ανταπόκριση των ατόμων στις περιβαλλοντικές προκλήσεις με ενεργητικό τρόπο, προάγει την παραγωγή αιθουσαίο-ιδεοδεκτικών αισθήσεων οργανώνοντας έτσι τον εγκέφαλο μέσω της λειτουργίας των αισθητηριακών συστημάτων (Τζονιχάκη, 2012). Τα αισθητηριακά συστήματα στα οποία επικεντρώθηκε η Ayres είναι το αιθουσαίο, το ιδιοδεκτικό και το απτικό, τα οποία θεωρήθηκαν από την ίδια βασικά για την περαιτέρω ανάπτυξη των εναπομεινάντων αισθήσεων (όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση) (Μοροζίνη, 2014).

Η Ayres και οι συνεργάτες της, μελέτησαν και κατέγραψαν διάφορους τύπους αισθητηριακής δυσλειτουργίας σε παιδιά μεταξύ των οποίων αναφέρονται οι διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης (υπέρ/υποανταπόκριση σε ερεθίσματα, συμπεριφορές αναζήτησης ή αποφυγής), η σωματοδυσπραξία, η διαταραχή αμφίπλευρης ολοκλήρωσης και διαδοχικότητας, οι δυσκολίες σωματαισθητηριακής επεξεργασίας απτικών και ιδιοδεκτικών ερεθισμάτων και η αισθουσαία δυσλειτουργία (Μοροζίνη, 2014).

Η θεραπεία που βασίζεται στην αισθητηριακή ολοκλήρωση πραγματοποιείται σε ειδικά δομημένα αλλά και ευέλικτα περιβάλλοντα, εξοπλισμένα με ειδικό εξοπλισμό ο οποίος με την κατάλληλη χρήση από τους εργοθεραπευτές, παρέχει τα κατάλληλα ιδιοδεκτικά, αιθουσαία και απτικά ερεθίσματα μέσα από το πλαίσιο του παιχνιδιού (Μοροζίνη, 2014).

Πιο συγκεκριμένα, οι δραστηριότητες αισθητηριακής ολοκλήρωσης βοηθούν τα υπερκινητικά παιδιά με τους ακόλουθους τρόπους:

• Μέσω των δραστηριοτήτων τα υπερκινητικά παιδιά λαμβάνουν τα ερεθίσματα που έχουν ανάγκη. Κάποια παιδιά για παράδειγμα έχουν αυξημένη ανάγκη για απτικά ερεθίσματα, τα οποία και αναζητούν μέχρι να τα εκλάβουν.
• Τα ερεθίσματα που λαμβάνονται από αυτές τις δραστηριότητες δίνουν στα παιδιά ερεθίσματα τα οποία τα βοηθούν να διοχετεύσουν την ενέργεια τους και μέσω αυτού καταφέρνουν να συγκεντρωθούν. Για παράδειγμα, όπως για μας είναι πιο εύκολο να συγκεντρωθούμε όταν κουνάμε νευρικά το πόδι μας ενώ διαβάζουμε ή παρακολουθούμε μια ομιλία, έτσι και τα υπερκινητικά παιδιά καταφέρνουν να συγκεντρωθούν όταν έχουν βάρος σε κάποιο μέρος του σώματος τους.
• Επιπρόσθετα, βοηθούν στην οργάνωση του εγκεφάλου. Αφενός, επιτυχγάνεται η ευόδωση των αισθητηριακών συστημάτων όπως του αιθουσαίου συστήματος, το οποίο σχετίζεται με την ισορροπία και την αντίληψη του χώρου και αφετέρου η ταυτόχρονη λειτουργία διαφορετικών τμημάτων του εγκεφάλου. Κάποιες δραστηριότητες όπως τα πηδηματάκια βοηθούν στην ευόδωση του ιδιοδεκτικού συστήματος το οποίο μας πληροφορεί για τη θέση των μελών στο χώρο αλλά και τη μεταξύ τους σχέση.

Στην συνέχεια προτείνονται 25 δραστηριότητες Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης που μπορούν να εφαρμοστούν σε παιδιά με υπερκινητικότητα:
1. Τραμπολίνο.
2. Παίξτε διελκυστίνδα.
3. Κάντε σφιχτές αγκαλιές.
4. Περπατήστε με τα χέρια.
5. Κάντε πους απς στον τοίχο.
6. Φορέστε ένα φορτωμένο σακίδιο ή ένα βαρύ γιλέκο.
7. Καθίστε σε μια μπάλα pilates για να κάνετε δραστηριότητες στο τραπέζι.
8. Κάντε κούνιες.
9. Παίξτε με μαλακά μπαλάκια τύπου anti-stress.
10. Μασήστε τσίχλα ή επιλέξτε κάτι παρόμοιο.
11. Πιείτε αναψυκτικά ή smoothies με καλαμάκι.
12. Γίνετε σάντουιτς χρησιμοποιώντας τις κουβέρτες.
13. Κουβαλίστε βαριά αντικείμενα.
14. Χρησιμοποιήστε παιχνίδια στριφογυρίσματος (sit & spin).
15. Σπρώξτε βαριά κουτιά.
16. Παίξτε παιχνίδια εναλλαγής με το καλάθι της μπουγάδας (ο ένας σπρώχνει το καλάθι ενώ ο άλλος σπρώχνει το καλάθι και εναλλάξ).
17. Κάντε μασάζ.
18. Παίξτε κάνοντας δουλειές στον κήπο χρησιμοποιώντας τις τσουγκράνες, το φτυάρι ή το σκαλιστήρι.
19. Φτιάξτε ένα έλκυθρο για να μεταφέρετε διάφορα αντικείμενα μέσα ή έξω από το σπίτι.
20. Επιλέξτε τραγανές τροφές.
21. Πηδήξτε στο κρεβάτι ή στον καναπέ.
22. Παίξτε παιχνίδια κρυμμένου θησαυρού με τα αντικείμενα που θα κρύψετε κάτω από βαριές κουβέρτες ή παπλώματα.
23. Γεμίστε ένα φορτηγάκι με χαλίκια ενυδρείου και παίξτε με αυτό (κρυμμένος θησαυρός, μεταφορά των χαλικιών κλπ).
24. Πηδήξτε από μαξιλάρι σε μαξιλάρι! Εναλλακτικά μπορείτε να γεμίσετε μια παπλωματοθήκη με διάφορα μαξιλάρια, τοποθετήστε το σε ένα ασφαλές μέρος του σπιτιού σας προκειμένου να πηδήξετε με ασφάλεια πάνω σε αυτό.
25. Σκαρφαλώστε στον εξολπισμό της παιδικής χαράς (τραμπάλες, καρουζέλ, τσουλήθρες κλπ).
Πρίν εφαρμόσετε όλα τα παραπάνω, σιγουρευτείτε πως τα παιδιά σας γνωρίζουν τους κανόνες ασφαλείας! Ακόμη, ελέγξτε για τις προτιμήσεις τους.
Καλή διασκέδαση!

Βιβλιογραφικές αναφορές:

Fisher A. & Murray E. (1991). Introduction to Sensory Integration Theory. In A.C Bundy., S.J. Lane, & E.A. Murray, (Εds), Sensory Integration theory and practice. United States of America: F.A. Davis Company, 1-26.

Μοροζίνη, Μ. (2014). Το θεωρητικό υπόβαθρο της Εργοθεραπείας. Διδακτικές σημειώσεις, Βασικές Αρχές Εργοθεραπείας, Αθήνα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας, Τμήμα Εργοθεραπείας, 113-131.

Τζονιχάκη, Ι.,(2012). Η θεραπευτική προσέγγιση της αισθητηριακής ολοκλήρωσης στην εργοθεραπεία. Διδακτικές σημειώσεις, ειδικές θεραπευτικές τεχνικές στην Εργοθεραπεία, Αθήνα: Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Αθήνας, Σχολή Επαγγελμάτων Υγείας και Πρόνοιας, Τμήμα Εργοθεραπείας, 1-59.
http://www.examiner.com/article/25-sensory-integration-activities-for-hyperactive-kids